چرا یاتاقان واقعاً «قلب تپنده» هر ماشین است؟
یاتاقان تنها قطعهای است که همزمان باید بار سنگین، سرعت بالا، شوک، لرزش، دمای شدید و حتی محیط خورنده را تحمل کند و در عین حال اصلاً دیده نشود! در ایران سالانه بیش از ۳ میلیون عدد یاتاقان در خودرو، پمپ، الکتروموتور، توربین، سنگشکن و هزاران دستگاه دیگر مصرف میشود. یک انتخاب اشتباه یاتاقان در یک الکتروموتور ۳۰۰ کیلوواتی میتواند ۴۰۰–۵۰۰ میلیون تومان خسارت مستقیم و چند برابر آن توقف تولید به همراه داشته باشد. این مقاله دقیقاً برای جلوگیری از همین اشتباهات نوشته شده است.
دستهبندی کامل انواع یاتاقان بر اساس ساختار و نوع حرکت
یاتاقانهای تماس غلتشی (Rolling Element Bearings) – ۹۵٪ مصرف بازار ایران
این گروه پرفروشترین، پرکاربردترین و متنوعترین نوع یاتاقان در جهان و ایران هستند. غلتک یا ساچمه بین دو رینگ میچرخد و اصطکاک را تا ۱/۱۰۰ کاهش میدهد.
یاتاقان شیار عمیق (Deep Groove Ball Bearing) – پادشاه مطلق یاتاقانها
سری ۶۰xx، ۶۲xx، ۶۳xx و ۶۴xx
این یاتاقان همهکارهترین نوع است و در ۹۰٪ الکتروموتورها، ۸۵٪ پمپهای آب، ۹۵٪ فنها و تقریباً تمام دستگاههای خانگی و صنعتی کوچک تا متوسط دیده میشود.
پرفروشترین سایزهای ایران (به ترتیب مصرف سالانه):
6204-2RS → ۶۲۰۵-۲RS → ۶۳۰۸-۲RS → ۶۲۰۶-۲RS → ۶۳۱۱-۲RS → ۶۲۰۸-۲RS
کاربردهای واقعی:
- الکتروموتورهای ۰٫۰۹ تا ۴۰۰ کیلووات (از دینام کولر آبی تا الکتروموتور ۴۰۰ کیلووات پمپیران)
- پمپهای آب خانگی پنتاکس، لوارا، ابارا، استریم، الکتروژن
- گیربکسهای معمولی خودرو، آسانسور، نوار نقاله
- فنهای سانتریفیوژ، اگزاست، دمنده و مکنده
- دستگاههای CNC خانگی و پرینترهای سهبعدی (۶۰۸-۲RS و ۶۰۹-۲RS)
یاتاقان تماس زاویهای (Angular Contact Ball Bearing) – متخصص بار محوری
سری ۷۰xx، ۷۲xx، ۷۳xx و ۷۴xx
وقتی بار محوری (فشار طولی) زیاد باشد، این یاتاقان وارد میشود.
کاربردهای واقعی در ایران:
- اسپیندلهای CNC، تراش، فرز و سنگزنی (7206BECBP، 7207، 7310، 7212)
- پمپهای طبقاتی فشار بالا (پمپ بوستر آبرسانی برجها)
- توربوشارژر کامیونهای ولوو FH، اسکانیا، بنز آکسور
- گیربکسهای صنعتی سنگین و گیرلس آسانسورهای پرسرعت
- پمپهای تزریق مواد شیمیایی پتروشیمی
یاتاقان خودتنظیم (Self-Aligning Ball Bearing) – بخشندهترین یاتاقان
سری ۱۲xx و ۲۲xx
این یاتاقان تا ۳–۴ درجه انحراف شافت را تحمل میکند.
کاربرد واقعی:
- نوار نقالههای طولانی معادن مس سرچشمه، گلگهر، چادرملو
- فنهای بزرگ با شافت بلند و لرزش بالا
- دستگاههای کشاورزی، کمباین، خاکورزی، سمپاش
- خطوط تولید MDF و نئوپان که شافتها کمی کج میشوند
یاتاقان رولبرینگ استوانهای (Cylindrical Roller Bearing) – برای بار شعاعی خیلی سنگین
سری NU، NJ، NUP، N، NF
غلتکها استوانهای هستند و سطح تماس بیشتری دارند.
کاربرد واقعی:
- گیربکس کامیون ولوو، اسکانیا، بنز، ماک
- الکتروموتورهای بالای ۲۰۰ کیلووات (NU324، NU326)
- رولهای خط نورد فولاد مبارکه، اصفهان، اهواز
- کمپرسورهای اسکرو بزرگ و پمپهای چند مرحلهای
یاتاقان رولبرینگ مخروطی (Tapered Roller Bearing) – قهرمان اکسل و چرخ
سری ۳۰۲xx، ۳۲۲xx، ۳۲۳xx، ۳۱۳xx، ۳۲۰xx
غلتکها مخروطی هستند و همزمان بار شعاعی و محوری را تحمل میکنند.
کاربرد واقعی:
- اکسل جلو و عقب تمام تریلیها، کامیونها، اتوبوسها
- گیربکس خودروهای سنگین
- سنگشکنهای فکی و مخروطی معادن
- توربینهای بادی مپنا و صبا (سامان (سایزهای غولآسا مثل ۳۲۰/۵۶۰)
یاتاقان رولبرینگ بشکهای (Spherical Roller Bearing) – غول معادن و سیمان
سری ۲۱۳xx تا ۲۴۱xx
مقاومترین یاتاقان به شوک و بار سنگین.
کاربرد واقعی در ایران:
- ویبراتورهای سنگشکن و سرند (22320، 22324، 22328)
- بالمیل و آسیاب گلولهای تمام کارخانههای سیمان
- فنهای ID و FD نیروگاههای حرارتی
- گیربکسهای سنگین صنعتی و جرثقیلهای سقفی ۵۰–۲۰۰ تن
- رولهای خط نورد گرم فولاد مبارکه
یاتاقان سوزنی (Needle Roller Bearing) – کوچک اما حیاتی
سری NK، NA، RNA، HK، K
غلتکها بسیار باریک و بلند هستند.
کاربرد واقعی:
- جعبهدنده تمام موتورسیکلتها
- پمپهای هیدرولیک پیستونی رکسروت، پارکر، ویکرز
- یونیورسال کامیون ولوو و بنز
- دستگاههای چاپ، بستهبندی، نساجی و برش
یاتاقان کفگرد (Thrust Ball & Roller Bearing)
سری ۵۱۱xx، ۵۱۲xx، ۲۹۰۰، ۸۱۲xx
فقط بار محوری را تحمل میکند.
کاربرد واقعی:
- جکهای هیدرولیک ۵۰–۵۰۰ تن
- میزهای گردان جرثقیلهای تاور کرین
- گیربکسهای دریایی و آسانسورهای باربری
یاتاقانهای لغزشی (Plain / Sliding Bearings یا بوشها)
اصطکاک به جای غلتک با سطح لغزنده است.
۲.۱ یاتاقان برنزی (Phosphor Bronze Bush)
کاربرد واقعی:
- بوشهای پمپ آب قدیمی
- بوشهای گیربکس تراکتور رومانی و فرگوسن
- اتصالات جرثقیل و لیفتراک
۲.۲ یاتاقان تفلونی و پلیمری (DU, DX, PTFE, POM)
بدون نیاز به روغنکاری دائم.
کاربرد واقعی:
- سیلندرهای پنوماتیک فستو و SMC
- جکهای هیدرولیک راهسازی
- اتصالات بیل مکانیکی و لودر
۲.۳ یاتاقان گرافیتی و کربنی
کاربرد واقعی:
- کورههای القایی و قوس الکتریکی فولاد
- پمپهای مواد مذاب آلومینیوم و سرب
۲.۴ یاتاقان بابیت (Babbit Bearing)
هنوز در توربینهای بخار قدیمی نیروگاه رامین، شهید رجایی، نکا و کمپرسورهای رفتوبرگشتی بزرگ پتروشیمی استفاده میشود.
یاتاقانهای فوقحرفهای و خاص
یاتاقان سرامیکی (Full Ceramic یا Hybrid Ceramic)
سرعت تا ۱۲۰٬۰۰۰ دور، بدون روانکار.
کاربرد: اسپیندلهای CNC ۲۴٬۰۰۰–۱۰۰٬۰۰۰ دور، توربوشارژرهای مسابقهای
یاتاقان مغناطیسی (Active Magnetic Bearing)
بدون تماس فیزیکی!
کاربرد: توربوکمپرسورهای بدون روغن پتروشیمی بندرعباس، عسلویه، چیلرهای سانتریفیوژ بزرگ
یاتاقان هیدرودینامیک و هیدرواستاتیک
کاربرد: توربینهای آبی سد کرج، دز، کارون و توربینهای بخار ۳۲۰ مگاواتی
ابعاد استاندارد و پرفروشترین یاتاقانهای ایران
در بازار ایران، پرفروشترین و پرمصرفترین یاتاقانها همیشه چند کد ثابت هستند که هر انباردار، تعمیرکار و خریدار صنعتی آنها را از حفظ میداند:
یاتاقان ۶۲۰۴-۲RS با قطر داخلی ۲۰ میلیمتر، قطر خارجی ۴۷ میلیمتر و عرض ۱۴ میلیمتر، تا ۱۶٬۰۰۰ دور در دقیقه میچرخد و برندهای اصل آن SKF، FAG و NSK هستند؛ این کد عملاً در تمام الکتروموتورهای ۰٫۷۵ تا ۳ کیلووات و پمپهای آب خانگی یک اسب استفاده میشود.
یاتاقان ۶۲۰۵-۲RS با داخلی ۲۵، خارجی ۵۲ و عرض ۱۵ میلیمتر، تا ۱۴٬۰۰۰ دور کار میکند و تقریباً تمام برندهای معتبر دنیا آن را دارند؛ این یاتاقان قلب تپنده پمپهای آب ۱ تا ۲ اسب، دینام کولر آبی و خیلی از الکتروموتورهای کوچک صنعتی است.
یاتاقان ۶۳۰۸-۲RS با داخلی ۴۰، خارجی ۹۰ و عرض ۲۳ میلیمتر، تا ۹٬۰۰۰ دور مجاز است و فقط SKF و FAG اصل آن توصیه میشود؛ این کد در الکتروموتورهای ۷٫۵ تا ۱۵ کیلووات (مثل الکتروموتورهای چینی موتوژن، الکتروژن و جمکو) بهکار میرود.
یاتاقان ۶۳۱۱-۲RS با داخلی ۵۵، خارجی ۱۲۰ خارجی و ۲۹ میلیمتر عرض، تا ۷٬۵۰۰ دور میچرخد و باز هم فقط SKF و FAG اصل قابل اعتماد هستند؛ این کد در الکتروموتورهای ۲۲ تا ۳۷ کیلووات و پمپهای نیمهصنعتی بسیار رایج است.
یاتاقان رولبرینگ بشکهای ۲۲۳۲۰ CA/W33 با داخلی ۱۰۰، خارجی ۲۱۵ و عرض عظیم ۷۳ میلیمتر، تا ۳٬۳۰۰ دور کار میکند و برندهای SKF، FAG و URB اصل آن موجود است؛ این یاتاقان در ویبراتورهای سنگشکن، گیربکسهای سنگین و شافتهای پرلرزش معادن و کارخانجات بسیار پرکاربرد است.
یاتاقان ۲۲۳۲۶ CA/W33 حتی بزرگتر است: داخلی ۱۳۰، خارجی ۲۸۰، عرض ۹۳ میلیمتر و تا ۲٬۴۰۰ دور؛ فقط SKF و FAG اصل آن عمر طولانی دارد و در بالمیلهای کارخانههای سیمان، فنهای ID نیروگاه و گیربکسهای خیلی سنگین نصب میشود.
یاتاقان رولبرینگ استوانهای NU320 E با داخلی ۱۰۰، خارجی ۲۱۵ و عرض ۴۷ میلیمتر، تا ۴٬۰۰۰ دور مجاز است و برندهای ژاپنی NACHI و NTN بهترین انتخاب هستند؛ این کد بیشتر در گیربکسهای صنعتی سنگین، رولهای خط نورد و کمپرسورهای اسکرو بزرگ دیده میشود.
در نهایت یاتاقان رولبرینگ مخروطی ۳۲۲۱۸ با داخلی ۹۰، خارجی ۱۶۰ و عرض کلی ۴۲٫۵ میلیمتر، تا ۴٬۵۰۰ دور کار میکند و برندهای TIMKEN آمریکا و KOYO ژاپن بهترین کیفیت را دارند؛ این کد تقریباً در اکسل تمام کامیونهای بنز ۲۶۲۴، ۱۹۲۴ و ولوو FH (چه FH500 و چه FH460) استفاده میشود و هر تعمیرکار تریلی آن را از حفظ میشناسد.
این هشت کد بهتنهایی بیش از ۶۰٪ مصرف یاتاقان صنعتی و خودرویی ایران را پوشش میدهند و همیشه در انبار هر فروشنده معتبر موجود هستند.
کاربرد واقعی انواع یاتاقان در صنایع مختلف ایران
صنعت خودرو و حملونقل سنگین
چرخ جلو پراید و پژو → ۶۲۰۵ + ۶۳۰۴
اکسل عقب ولوو FH500 → ۳۲۲۲۲ + ۳۲۳۱۶
توربوشارژر بنز آکسور → ۷۲۰۶ BECBP سرامیکی
نفت، گاز و پتروشیمی
پمپهای API 610 → NU328 + ۷۳۲۸
توربوکمپرسورهای فرآیند → یاتاقان مغناطیسی SKF S2M
نیروگاهها
توربین بخار ۳۲۰ مگاواتی → یاتاقان بابیت + ۲۳۲۵۶
توربین گازی Siemens SGT-600 → یاتاقان تیلتینگپد
معادن و سیمان
سنگشکن فکی ۱۱۰×۹۰ → ۲۲۳۲۸ بشکهای
بالمیل ۴٫۲×۱۲ متر → ۲۴۰/۶۳۰ + ۲۳۹/۷۵۰
صنایع فولاد
رول نورد گرم → رولبرینگ چهار ردیفه FAG ۵۱۳۸۲۸
فن مکنده کوره → ۲۲۳۳۲
نکات طلایی که فقط استادکارهای قدیمی ایران میدانند
- هرگز یاتاقان چینی بینام را در الکتروموتور بالای ۱۵ کیلووات نزنید → حداکثر ۶ ماه عمر میکند.
- در ویبراتور سنگشکن فقط SKF یا FAG اصل تا ۳–۴ سال کار میکند؛ چینی ۳–۶ ماه.
- برای توربوشارژر فقط انگولار دوبل سرامیکی یا حداقل ۷۲۰۶ BEP ژاپنی بزنید.
- در بالمیل سیمان همیشه یک سایز بزرگتر انتخاب کنید (مثلاً ۲۲۳۲۶ به جای ۲۲۳۲۴).
- یاتاقان ۶۲۰۵-۲RS اصل NSK یا NACHI تا ۱۰–۱۲ سال در پمپ آب خانگی کار میکند؛ چینی ۶–۸ ماه.
یاتاقان کوچکترین قطعهای است که میتواند بزرگترین خسارت مالی و توقف تولید را به بار بیاورد. این مقاله را ذخیره کنید، پرینت بگیرید یا به همکارانتان بفرستید؛ چون هر روز در کارگاهها و کارخانههای ایران یکی به این اطلاعات نیاز پیدا میکند.
اگر دستگاه خاصی دارید (پمپ، الکتروموتور، سنگشکن، توربین و …) مدل دقیق آن را بگویید تا همان لحظه کد یاتاقان، برند پیشنهادی و حتی قیمت روز ۱۴۰۴ را به شما بگویم.